- οξυγόνο
- Χημικό στοιχείο με σύμβολο Ο· ανήκει στην έκτη ομάδα του περιοδικού συστήματος των στοιχείων, έχει ατομικό αριθμό 8, ατομικό βάρος 16, τρία σταθερά ισότοπα και τρία ραδιενεργά, όλα με βραχύτατο χρόνο ζωής. Στοιχείο απαραίτητο για τη ζωή, περιέχεται σε όλους τους ζώντες οργανισμούς· στον ανθρώπινο οργανισμό περιέχεται κατά 66%, στον γήινο φλοιό αποτελεί τα 50% του βάρους, στον ατμοσφαιρικό αέρα τα 21% του όγκου και τα 23,2% του βάρους και στο νερό τα 88,8% του βάρους.
Το ανακάλυψε και το παρασκεύασε ο Πρίστλεϋ το 1774· το 1777 ο Σέελε το προσδιόρισε ως ένα από τα συστατικά του ατμοσφαιρικού αέρα, αλλά μόνο ο Λαβουαζιέ το 1781 αναγνώρισε την απαραίτητη χρησιμότητα του ο. στα φαινόμενα της καύσης και της αναπνοής. Είναι αέριο άοσμο, άγευστο, άχρωμο, που υγροποιείται στους -1830C· σε υγρή ή στερεή κατάσταση έχει χρώμα θαλασσί ανοιχτό· σε όλες τις φυσικές μορφές του είναι παραμαγνητικό. Ενώνεται με όλα περίπου τα στοιχεία: με τα μέταλλα σχηματίζει τα οξείδια, με τα αμέταλλα σχηματίζει τους ανυδρίτες· διαλύεται λίγο στο νερό (4% κατά όγκο στους 0°C και 2,8% στους 20°C κατά όγκο) και είναι περισσότερο διαλυτό στην αλκοόλη (28,4% κατά όγκο) και στην ακετόνη. Ένα λίτρο ο. στους 0°C και 760 mm πίεσης ζυγίζει 1,4296 γρ. Έχει σημείο ζέσης στους -182°C, κρίσιμη θερμοκρασία στους -118,80C και κρίσιμη πίεση στις 49,7 ατμόσφαιρες. Στην υγρή κατάσταση το ειδικό βάρος του είναι 1,13 - 1,27 ανάλογα με τη θερμοκρασία.
To o. είναι το πιο διαδεδομένο οξειδωτικό μέσο. Συντελεί στις καύσεις ως βοηθητικό της καύσης. Στη συνήθη ατμοσφαιρική πίεση είναι ενεργός παράγοντας στις ζωτικές λειτουργίες των οργανισμών· τα ανώτερα ζώα και ο άνθρωπος κατά την εισπνοή συγκρατούν το ο. με την αιμοσφαιρίνη του αίματος· η εισπνοή καθαρού ο. δεν είναι επιβλαβής, αρκεί η πίεση να είναι περίπου στα όρια της ατμοσφαιρικής.
To o. παρασκευάζεται στο εργαστήριο με θέρμανση του οξείδιου του υδράργυρου ή του χλωρικού κάλιου με την παρουσία υπεροξείδιου του μαγγανίου, που ενεργεί ως καταλύτης, και από την ηλεκτρολυτική διάσπαση του νερού που γίνεται αγώγιμο με προσθήκη οξέων ή βάσεων. Η βιομηχανική παραγωγή του γίνεται με υγροποίηση και κλασματική απόσταξη του ατμοσφαιρικού αέρα, αφού αφαιρεθεί το διοξείδιο του άνθρακα.
To o. είναι βιομηχανικό αέριο· χρησιμοποιείται στις συγκολλήσεις και κοπές των μετάλλων σε υψηλές θερμοκρασίες διά της οξυακετυλενικής φλόγας, στην παραγωγή του νιτρικού οξέος με καταλυτική οξείδωση της αμμωνίας, για την εξανθράκωση των χυτοσιδήρων στις υψικαμίνους για την παραγωγή χάλυβων, ως αναπνευστικό στις υποβρύχιες ανιχνεύσεις, στα νοσηλευτικά ιδρύματα και στις διαστημικές πτήσεις. Στο εμπόριο φέρεται συνήθως υπό πίεση μέσα σε ειδικές σιδηρές φιάλες, εφοδιασμένες με ειδικούς ροοστάτες. Σε μερικές περιπτώσεις το ο. παράγεται από τη διάσπαση των αλκαλικών υπεροξειδίων και ειδικά από το υπεροξείδιο του νατρίου, όπου και σχηματίζεται μια βάση με το πλεονέκτημα να απορροφά το σχηματιζόμενο διοξείδιο του άνθρακα.
Το υγρό ο. χρησιμοποιείται ως βοηθητικό των καυσίμων σε όλους τους πύραυλους των διαστημικών πτήσεων. Το όζον (Ο3), με χαρακτηριστική οσμή και ισχυρή οξειδωτική δράση, είναι μία αλλοτροπική μορφή του οξυγόνου.
(Ιατρ.) To o. είναι απαραίτητο για τη ζωή των ζώων και των φυτών: σε αυτό οφείλονται οι οξειδοαναγωγικές διεργασίες, από τις οποίες εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα όλες οι εκδηλώσεις της ζωής. Τα φυτά, που την ημέρα ελευθερώνουν ο. από τη σύνθεση της χλωροφύλλης, τη νύχτα το καταναλώνουν όπως όλα τα αερόβια ζώα, που παίρνουν το αέριο από το περιβάλλον στο οποίο ζουν· και οι αναερόβιοι μικροοργανισμοί, ικανοί να ζουν σε περιβάλλον στερούμενο o., στην πραγματικότητα έχουν ανάγκη αυτού του στοιχείου, που το εξάγουν από τα προϊόντα με τα οποία διατρέφονται.
Ο ενήλικος άνθρωπος που εκτελεί φυσιολογική δραστηριότητα καταναλώνει ημερησίως περίπου 600 λίτρα ο. Στον οργανισμό μας το αέριο, που προσλαμβάνεται με την αναπνοή, δεσμεύεται από την αιμοσφαιρίνη και μεταφέρεται με το αίμα σε όλους τους ιστούς, όπου συνδέεται με υδρογόνο που προέρχεται από τις μεταβολικές διεργασίες οξείδωσης, από τις οποίες προέρχεται η ενέργεια που απαιτείται για τις δραστηριότητες μας. To o. πρέπει να φτάνει συνεχώς και σε ορισμένη ποσότητα στους ιστούς, διαφορετικά αυτοί θα πεθάνουν· από την άλλη πλευρά, ο ανθρώπινος οργανισμός δεν διαθέτει πρακτικώς αποθέματα ο. και έχει αποδειχθεί ότι τα πιο ευαίσθητα στην ανοξία όργανα είναι ο εγκέφαλος και η καρδιά· εξαιτίας αυτού κάθε κατάσταση ανεπαρκούς οξυγόνωσης των ιστών πρέπει να αντιμετωπίζεται αμέσως με την αφαίρεση των αιτίων και τη χορήγηση ο. (οξυγονοθεραπεία).
Εκτός των θαλάμων ο. και άλλων συστημάτων ειδικής χρήσης, οι πιο αποτελεσματικές μέθοδοι οξυγονοθεραπείας είναι: α) τέντες o., με τις οποίες δημιουργείται γύρω από τον άρρωστο ένα μικρό απομονωμένο περιβάλλον στο οποίο μια ειδική συσκευή αλλάζει συνεχώς τον αέρα εμπλουτίζοντας τον με ο. ανάλογα με τις ανάγκες· β) μάσκες και συσκευές ανάνηψης με συνεχή ή διακεκομμένη παροχή ο.· γ) χορήγηση ο. με καθετήρα στη μύτη: απλή και αποτελεσματική μέθοδος, όταν ο καθετήρας προωθείται μέχρι τον φάρυγγα.
Μπουκάλες οξυγόνου που προορόζονται για ιατρική χρήση. Ο ανθρώπινος οργανισμός καταναλώνει ημερησίως περίπου 600 λίτρο οξυγόνου (φωτ. ΑΠΕ).
Ένα παιδί υπόκειται σε θεραπευτική αγωγή με οξυγόνο αφού εισέπνευσε ακαπνό από πυρκαγιά που ξέσπασε σε δάσος (φωτ. ΑΠΕ).
* * *το1. χημ. αμέταλλο αέριο χημικό στοιχείο, με σύμβολο Ο και ατομικό αριθμό 8, απαραίτητο για τη λειτουργία τής αναπνοής και την ύπαρξη τής ζωής, που είναι το πέμπτο κατά σειρά συστατικό τής ατμόσφαιρας και αποτελεί τα οκτώ ένατα τού βάρους τού νερού καθώς και συστατικό τών πυριτικών και ανθρακικών αλάτων, τα οποία συγκροτούν ένα σημαντικό μέρος τού φλοιού τής Γης2. φρ. α) «κύκλος οξυγόνου»βιολ. η διακίνηση, υπό διάφορες μορφές, τού οξυγόνου στη φύση με τη χρησιμοποίησή του από τα ζώα και τα, φυτά για την αναπνοή τους, την απόδοσή του ως διοξειδίου τού άνθρακα, την πρόσληψη τού τελευταίου από τα πράσινα φυτά και τη μετατροπή του σε υδατάνθρακες με τη διαδικασία τής φωτοσύνθεσης και, τέλος, με την εκ νέου απόδοση τού οξυγόνου σε ελεύθερη μορφή ως παραπροϊόντος τής τελευταίας αυτής διαδικασίαςβ) «φιάλη οξυγόνου» — ειδική μεταλλική φιάλη που περιέχει καθαρό οξυγόνο για ιατρικούς και άλλους σκοπούς.[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. γαλλ. oxygene (< οξυ-* + γεννώ). Η λ. μαρτυρείται από το 1802 στον Θ. Ηλιάδη].
Dictionary of Greek. 2013.
